Petrol Hammadde Fiyatlarımızı Etkiliyor, Peki Petrolü Ne Etkiliyor?

Maliyetlerimiz arasında çok önemli bir yer tutan hammaddelerimiz, petrolden doğrudan etkileniyor, peki petrol nelerden etkileniyor sorusu, çok ciddi bir soru ve nedenlerini bilmek, işimize ciddi katkı sağlayabilir.

Konuya önce Petrol Endüstrisini biraz tanımakla başlayalım. Bu endüstriyi kısaca 3 bacaklı tanımlayabiliriz.

1- Petrol Arama, Çıkarma
2- Petrolü işleme, saklama ve taşıma,
3- Tüketiciye sunmak maksadıyla Petrolü rafine etme ve pazarlama.

Çok bilinen büyük şirketler Exxon, BP, Shell vs. bu 3 faaliyetin tümünü gerçekleştiren entegre şirketlerdir. Bu işin en karlı kısmi Arama/Çıkarma aşaması olmakla birlikte en riskli kısmı da budur. Çok masraflı olan her aramanın, petrolü bulmakla sonuçlanmasını bekleyemezsiziniz.

Petrol (İngilizcesi Petroleum) Latince’den türetilmiş bir kelime olup, petra (taş) , oleum (yağ) yani taş yağı anlamına gelir. Ortaokul yıllarından bildiğimiz gibi Petrol; milyonlarca yıl önce ölmüş hayvan ve ağaç fosillerinin toprak altında ısı ve basınçla hidrokarbonlara dönüşmesi ile oluşmuştur. Petrol genelde toprak altında kayalar arasına sıkışmış vaziyette bulunur. Bu şeklideki Geleneksel Petrol’ü toprak üstüne çıkarmak, kolaydır. Artezyen kuyularına benzer kuyularla, yüzeye yakin bu Petrolu çıkarmak mümkündür. Şu anda Dünyada 1,3 trilyon varil geleneksel petrol rezervi mevcuttur. Dünyada ilk petrol kuyusu 1800’lu yılların ortasında Amerika’da açılmıştır. Bunun dışında çıkarması, çok zor ve ekonomik olarak masraflı başka petrol çeşitleri de mevcuttur. Ama bunları çıkarmak için petrol kuyusunun dışında çok özel teknikler gerektiğinden bunlar, geleneksel petrol bitmeden ,(dolayısıyla petrol fiyatları çok çok yükselmeden) kullanılabilecek durumda değildir.

Günümüzde artık Dünya üzerindeki kolay çıkarılabilecek tüm Geleneksel Petrol kaynaklarına ulaşıldığı tahmin ediliyor.

Petrol ilk çıkardığı haliyle çok nadir kullanıldığı birkaç alan vardır, bunun dışında kalan tüm uygulamaları için rafine edilmelidir. Rafineler petrolü, ayrıştırır ve bu ayrıştırılmış kısımlar dizel gibi, benzin gibi, jet yakıtı gibi ürünlere dönüştürülür.

Tüm ham petroller bir değildir. Ham Petrolu de, iki kriter üzerinden sınıflandırmak mümkündür.

Topraktan çıktığı haliyle Petrolun içerisinde kükürt bulunur. Az kükürt olanı rafine etmek daha kolay ve ucuzdur. Kükürt’ün tadının eksi olması sebebi ile Petrolun bu özelliği tatlı veya eksi petrol tabiriyle tanımlanır.

Petrol’ün diğer ayırt edici bir özelliği de yoğunludur. Bir Petrolun yoğunluğu ne kadar az ise rafine edilmesi o kadar ucuz ve enerji miktarı o kadar çoktur. Petrolun bu yoğunluk özelliği “hafif petrol” ve “ağır petrol” tabiriyle tanımlanır.

Dolayısıyla en pahalı ve makbul Petrol “ Tatlı, Hafif Petroldür” . Buna en iyi örnek ham petrol fiyatlamasında çok sik görebileceğimiz WTI ( Batı Teksas Orta Sınıf) Petroludur. “ Eksi, Sert Petrolu” örnek is Suudi Arabistan menseli “Ağır Arap” petrol’üdür.

Bütün bu genel bilgilerden sonra ilk basta sorduğumuz soruya dönelim,  peki petrol’ün fiyatını neler etkiliyor?

Sorunun en temel yanıtı, Arz- Talep dengesi. Şimdi bu dengeyi biraz açalım.

TALEBI ETKILEYEN UNSURLAR:

Petrol Dünya ekonomisinin damarlarındaki kandır. GSMH’deki her değişim, Petrol talebini direkt ekiler. (bknz Grafik 1). Yani GSMH artışı, her zaman Petrol artışı getirir. Tersi de, yaşanan ekonomik krizde de gördüğümüz gibi düşüş getirir. Bu ilişkinin başka bir boyutu da aklımıza gelebilir. GSMH çok iyi artıyor diyelim, bu durumda Petrol fiyatlarda artacaktır. Ancak çok yükselmiş bir Petrol fiyatı da GSMH’nin artmasını engelleyecek ve bir yerden sonra kendi talebini kendi azaltacaktır. Son günlerde basında çıkan, alternatif enerji kaynakları vs. çok çok uzun zamanlardan önce petrol, GSMH arasındaki ilişkiyi değiştirmeyecektir. Bu anlattıklarımızı, isi yansıtmak için Petrol talebini takip etmek için, devletlerin istatistiklerinden faydalanabiliriz. Bu konuda birçok ülkenin Enerji Bakanlığı ve Bakanlığa ait enerji ajansları veriler yayınlamaktadır. ( google da kısa bir araştırmayla kaynaklara ulaşabilirisiniz.)

Talebin kaynaklarını biraz daha detaylı incelemek için Dünyanın en büyük on petrol tüketicisi listesine (Liste 1) bakarsak. Amerika’nın açık farklı önde olduğunu görürüz. Yine dünyanın en büyük on petrol ithalatçısı listesini incelersek(Liste 2) Amerika her ne kadar kendi de petrol üretse de, ithalatçılıkta da liste başıdır.

Ülkeler geliştikçe, üretim ekonomisinden hizmet ekonomisine geçmektedir. Üretim ekonomisine sahip, Çin gibi gelişmekte olan ülkeler, petrol talebini arttırmaktadır. Gelişmiş ülkelerde, hizmet sektörü hâkim ve Petrol tüketimi sabit gibidir. Ama gelişmekte olan, üretim ülkeleri ise Petrol tüketimini arttırmaktadır.

Petrol’ün kullanım alanları ve yüzdeleri şöyledir.

1- Ulaşım ( %69)

2- Sanayi ( %24)

3- Konut (%4)

4- Elektrik Üretimi ( %2)

5- Ticari (%1)

ARZI ETKILEYEN UNSURLAR

1- Dünya Petrol üretimi

2- Ham Petrol Rezervleri

3- Yedek kapasiteler

4- Ham Petrol Stokları

5- Jeopolitik Durum

Su bu unsurları kısaca detaylandıralım.

Dünya Petrol Üretimi: Dünya Petrol üretimi, talebi ancak karşılayacak şekilde senelik ortalama %1,5 oranında büyümekteydi. ( Son krizi hariç tutuyorum.). Dünya Petrol üretimi, hikâyenin bir yani olmakla birlikte diğer yanında Dünya Petrol üretimini elinde tutan iki büyük gruptan bahsetmek lazım. OPEC ve OPEC-Dışı grup.

OPEC ( Petrol ihraç eden ülkeler teşkilatı) 1960 yılında, Petrol endüstrisi için, güçlü bir ses olması maksadı ile kurulmuş bir teşkilattır. 13 üyesi Suudi Arabistan, İran, Irak, Kuveyt, Katar, Libya, Nijerya, Cezayir, Ekvator, Endonezya ve Birleşik Arap Emirlikleri, Venezuella ve Angola’dır. Olağan toplantıları senede iki defa Viyana’daki merkezlerinde yapılır ve bu toplantılarda arz-talep dengesi gözden geçirilir. Genelde petrol fiyatlarını arttırmak veya dengelemek maksatlı üye ülkelere kotalar koyarlar.

OPEC 1973 yılında İsrail’in Kudüs’ü işgali ile son bulan savaş sırasında batılı devletlerin İsrail’e verdiği desteğe karşılık, Petrol ambargosu uygulayarak, Petrol krizi yaratarak adini duyurmuştur.

Bu arada çok bilinmeyen bir konu ise OPEC’in Dünya Petrol üretiminin sadece %35 ‘ini elinde tuttuğudur. Diğer kısım ise OPEC-Dışı ülkelerce karşılanmaktadır. (tablo 1)

Dünyanın en büyük on petrol üreticisini incelediğimizde ise Suudi Arabistan ve Rusya’nın hâkimiyeti ile karsılaşıyoruz. ( tablo2 ). Ama olayın dikkat edilmesi gereken yani Suudi Arabistan’ın elinde inanılmaz bir rezerv varken sadece bunun küçük bir kimsini kullanmasıdır. OPEC’in abisi Suudi Arabistan bu sayede petrol fiyatlarını yüksek tutmayı başarmaktadır. (tablo2 ). Bu listede belirtilen Kanada’ya ait Petrol, çıkarılması hiç ekonomik olmayan bir Petrol turu olduğundan yanıltıcı olabilir.

Yedek Kapasiteler. Hali hazırdaki kuyularda daha fazla petrol çıkarılma imkânı varken, fiyatı yüksek tutmak adına çıkartılmayan miktara yedek kapasite diyoruz. Yedek kapasitenin çoğu doğal olarak OPEC ülkelerindedir. Çünkü bu ülkeler fiyatı yüksek tutabilmek için kapasitelerini kotalarla kısıtlamaktadır. OPEC-dışı ülkelerde ise yedek kapasite yok gibidir. Çünkü bu ülkeler ekonomilerini iyileştirmek icin, tesisleri son kapasite çalıştırmaktadır.

Ham Petrol Stokları: Petrol değişik alanlarda stoklanmaktadır. Üreticilerde, gemilerde, kullanıcılarda vs. Dünyada stokların artmasi, fiyatların düşeceği anlamına gelmektedir. Tersi durumda artacağını göstermektedir.

Jeopolitik Durum: Jeopolitik durum petrol fiyatları, arz ve talep üzerine etkilidir. 1973 ‘teki OPEC Petrol Ambargosu, 1990 ‘da Irak Savaşı,2007’de Nijerya’da Petrol boru hattına korsan ve işçi saldırıları, Venezüella’ da 2007’de petrol rezervlerinin kamulaştırılması, buna güzel örneklerdir. Jeopolitik olaylar önceden kestirilmesi çok zor olmakla birlikte, Petrol fiyatlarında çok etkilidir.

Plastik hammaddemizin üretim aşamalarına baktığımızda çok açıkça sunu görmemiz mümkündür. Ne kadar ana kaynağa gidilirse o kadar karlılık artışı vardır.

Yani Petrol Çıkarılması - Rafine Edilmesi  - Ara Malzemeler - Monomerler - Polimerler

Sonuç olarak ,

En yüksek karlılık Petrol çıkaranlarındır. Petrol fiyatlarını talep ve OPEC (arzı OPEC etkilemektedir.). belirlemektedir. Talebi ise GSMH belirlemektedir. Bizden bir önceki halkayı oluşturan Polimer üreticileri de aslında monomer, ve hatta temel bilesen üretimine sahip değilseler, yüksek karlar elde edememektedir. Plastik Sektörü, buzdaginin bizce görülen tepesidir, Petrol tüketimi içindeki yeri çok küçüktür. Daha çok Petrol’ün kullanıcılarından biridir. Yani büyük oranda etkilenmekte, ama küçük oranda etkileyebilmektedir. Petrol fiyatları da taleple bağlantılı olduğundan Dünya ekonomisi ama özellikle de Amerikan ekonomisi izlememiz gereken temel veridir. 

Yavuz EROGLU

SEM Plastik -Genel Müdür

WhatsApp ile paylaş WhatsApp ile paylaş