Plastik Ürünlerde Statik Elektrik Kaynaklı Kontaminasyon ve Çözümü

Gıda Ambalajı üretiminde, Gıda üretimi yapan tesislerde , gıda dolumunda, Satış noktalarında ve hatta ürün tüketici tarafından kullanılırken karşılaşılan önemli sorunlardan biri statik elektriklenme sebebi ile oluşan kontaminasyondur .(kir,toz,tüy,vs.)
Herhangi bir aşamada statik elektrikle yüklenen bir ürün mıknatıs gibi çevresindeki, toz, kir, tüy gibi tüm kontaminantları üzerine çekecektir. Bu tür sorunları; gerek ürün üzerindeki kontaminantlarda, gerekse de teşhirde olan ambalajların toz dolayısıyla çekiciliğini kaybetmiş ambalajlarında, hemen fark edebiliriz.

Üretim tesislerinde ise ,statik elektrik başka bir çok soruna yol açabilir . Örneğin gaz , sıvı ve toz patlamalarına sebep olabilir.

Çalışan personele statik elektrik çarpmasına yol açabilirler. Bu çarpma çok kısa süreli ve ölümcül olmasada , personelin dikkatini dağıtıp ikincil kazaların olmasına yol açabilir. Yine statik elektrik ürünlerin düzgün şekilde üretim hatlarında hareketini engeller, makine hızını yavaşlatabilir , otomasyon sistemlerinin düzgün çalışmasını bozabilir. Ayrıca statik elektrik makine parçalarını , özellikle de elektronik kartları bozabilir. Dolayısıyla iyi anlaşılıp , doğru yöntemlerle kontrol edilmesi gereken temel bir üretim parametresidir.

Sürtünen iki malzeme, sahip oldukları triboelektrik katsayısına göre yüklenirler. Buna 'statik yük' diyoruz. Kalıplama sırasında oluşan sıcaklık yüksek basınç ve sürtünme statik elektrik oluşturur ve bu kalıplama sonrası havadaki zıt yüklü toz parçacıklarını kendilerine doğru çekip kir ve tozun ürün üzerinde toplanmasına sebep olur.

Statik Elektriklenme birçok faktöre bağlı olarak farklılıklar gösterir . Örneğin elektriklenmeye maruz kalan maddenin türü (üretimde kullanılan hammadde), statik elektriklenmenin boyutunu etkiler. Bunun yanında tekrar eden işlemler ( sürtünme gibi) , statik elektriklenmeyi arttırır. Ayrıca statik elektrik yüklü parçaların , birbiri üzerine bağlanması ( dizilmesi) de , statik elektriğin büyüklüğünü , birbirine eklenen pillerde olduğu gibi arttıracaktır.

Eğer ürettiğimiz malzeme iletken bir malzeme ise, bunun üzerindeki statik yükü topraklayarak sorunu çözebiliriz. Ürünün üzerine döküldüğü ve/veya ürün üzerinde işlem yapılan tüm masaları(tablaları) iletken bir malzemeden yapıp, bunları yine tesis içinde bulunan gerçek bir toprak hattına bağlamak sorunu çözecektir. Diğer bir yöntem ise ürünün özelliğine ve şekline göre bir metal fırça kullanmaktır. Telleri iletken olan fırçanın telleri yine iletken fırça gövdesine ve fırça gövdesi de toprak hattına bağlandığında, fırçanın tellerine değen ürünlerdeki statik yük topraklanmış olacaktır.


Hatta ürünün fırçanın tellerine değmesi bile zorunlu değildir. Belli bir yakınlıkta olmaları bile aynı sonucu verecektir. Çünkü tıpkı bir paratonerde olduğu gibi, elektrik yükünün kendilerinin üzerine deşarjını 'endükleyerek' çalışırlar.
Ancak genelde karşılaşılan sorun iletken ürünlerden çok yalıtkan ürünlerdeki statik yükün bertaraf edilmesidir. Yalıtkan malzemeler, üzerlerinden yükün hareketine müsaade etmezler. Dolayısla bu yükler içerde hapsolmuş gibidir ve topraklama ile sonuç alınamaz. Yalıtkan bir malzeme üzerinde oluşan yükler, ancak yüklerin atomdan atoma veya molekülden moleküle rastlantısal sıçramaları sırasında nötürleşebilir. Dolayısyla kaybolmaları için uzunca bir süre gerekir. Piyasada satılan antistatik katkı malzemelerinin çoğu bu süreyi azaltmaya yardımcı olmaktadır. Ancak bunlar hemen üretim sonrası oluşacak konteminasyona tam çözüm olamamaktadırlar.

Yalıtkan ve statik elektrikle yüklenmiş bir ürünün yanına zıt yönlü birer yük daha yerleştirmek suretiyle, her biri birer elektrik dipol momentine dönüştürülerek, yol açtıkları elektrik alanlarının etkinlik mesafesi, hemen hemen sıfırlanabilir. Bunu başarmanın bir yolu, malzemenin etrafındaki havayı iyonlaştırmaktır. Havada zaten bir miktar iyon doğal halde bulunmaktadır. Havayı iyonlaştırmanın bir yöntemi, radyoaktif maddeler kullanmaktır. Ancak, havada yapay iyon çiftleri oluşturmanın en yaygın yöntemi, elektrik alanlarını kullanmaktır.

İki sivri iletken uç arasında, yüksek bir gerilim uygulanırsa; iyonlaşma elde edilebilir. 'İyon jeneratörleri' de denilen hava iyonlaştırma aygıtları, bu yöntemle çalışır.
Aygıt sadece havadan elektron almakta olup, kendisi iyon üretmemekte, yalnızca havadaki iyonları harekete geçirip, sayılarının artmasını sağlamaktadır. İyonlar bu halleriyle, statik yük barındıran yalıtkanın civarına ulaştıklarında, yalıtkanın yüzeyindeki yüklerle birleşip onları nötürleştirirler.

Ancak, tozlu bir ortam söz konusu olduğunda, bu aygıtlar, tozun havayla birlikte hareketine ve bu arada, az veya çok, malzemenin üzerinde birikmesine yol açabilir. Böyle durumlar için, iyonlaşmış havayı bir tabancayla doğrudan malzemenin üzerine yönlendirmek, bir yandan statik sorununu hallederken, diğer yandan malzemeyi tozdan arındırıyor olacaktır.

Statik elektrik eleminasyonunda diğer önemli bir unsur da havadaki nem unsurudur. Su buharı içeren nemli havanın , kuru havadan daha iletken olduğu aşikardır . Nemli havada daha çok sayıda iyon çifti bulunduğundan, oluşan statik yükün bir kısmı nötürlenir. Bunu sağlamak için üretim alanı içerisine nem üreten, cihazlar konulabilir. Bunlar statik elektrik problemini, kaydadeğer biçimde azaltacaktır. Ancak ortamda arttırılacak nem miktarının , çalışan personelde oluşturacağı rahatsızlık, makinelerde oluşturacağı korozyon ve bakteri oluşumu için uygun bir ortam oluşturacağı unutulmadan planlanmalıdır. Temel olarak, ürüne, hammaddeye (dielektrik katsayısı), ürünün proses safhalarına, üretim alanındaki nem oranına göre, statik yükün eleminasyonu için bir plan oluşturulmalıdır. Bu mücadelenin temel unsurları olan, Bekletme, Nemlendirme, Topraklama, Ion Jeneratörleri (Bar, Tabanca, vs.) her biri bu plan çerçevesinde konumlandırılmadırlar. Ambalaj üreticisinin ve Gıda üreticisinin bu konuda ortak bir çalışma yürütmeleri, statik yükün farklı noktalarda tekrarlanmasını engelleyecek ve hijyenik ve çekici görünümlü ürünlerin tüketiciye ulaştırılmasını sağlayacaktır.

SEM Plastik bu konuda gerek kendi bünyesinde, gerekse de üniversiteler ve bağımsız danışmanlar vasıtası ile etkin bir çalışma yürütmektedir. Firmamız bu konuda sektördeki önemli Gıda üreticileriyle ortak çalışmalar yürütmesi dışında, kendi sektöründeki meslektaşlarıyla bu konudaki bilgi ve tecrübesini paylaşmaktadır.

Yavuz EROĞLU
Genel Müdür
SEM Plastik San.ve Tic.A.Ş.

WhatsApp ile paylaş WhatsApp ile paylaş